Van buikgevoel naar wetenschappelijke basis

Hr volgens “A Skeptic’s HR Dictionary”:

Stel, je hebt al enige tijd last van onverklaarbare buikpijn. Je rept je naar je huisarts, die je op zijn beurt doorverwijst naar de gastro-enteroloog. Je gaat er sowieso van uit dat deze arts je onderzoekt en behandelt volgens de laatste medische kennis en dat hij niet zomaar op zijn buikgevoel (excuses voor de woordspeling) afgaat. Toch? Mag je dan eigenlijk niet hetzelfde verwachten in een heel andere context – die je misschien ook weleens buikpijn bezorgt – namelijk: je werkomgeving?

Volgens Patrick Vermeren, hr-expert en de auteur van het meer dan duizend bladzijden tellende boek “A Skeptic’s HR Dictionary”, kun je er helaas níet zomaar op vertrouwen dat je werkgever, leidinggevende(n) en hr-team zich baseren op robuust en betrouwbaar wetenschappelijk onderzoek. Duik mee in Vermerens strijd tegen de vele mythes, leugens, hypes en halve waarheden die de arbeidsmarkt teisteren, en zijn pleidooi voor een ‘evidence-based’ hr-beleid.

De kruistocht van Vermeren

Patrick Vermeren, die ook journalist en bestuurslid is van SKEPP, de Belgische organisatie van sceptici, heeft er zijn levenswerk van gemaakt om te strijden tegen hr-praktijken die op geen enkele manier kunnen waarmaken wat ze beweren te zullen waarmaken – en die zo zelfs grove schade kunnen veroorzaken. (Hij schreef “A Skeptic’s HR Dictionary” onder meer als reactie op het tragische verlies van een familielid dat blind geloofde in de pseudowetenschap.) Gewapend met een indrukwekkend arsenaal aan vakliteratuur uit diverse wetenschapstakken, gidst Vermeren je doorheen allerlei theorieën en praktijken die ondernemingen inzetten om de ‘human resources’ – de menselijke werkingsmiddelen – productiever te maken en dus de winst te maximaliseren, maar die in werkelijkheid niet bewezen of onvoldoende onderbouwd zijn. De auteur toont zich bijzonder kritisch voor de discipline die, enkele uitzonderingen niet te na gelaten, niet of nauwelijks de wetenschappelijke toets doorstaat: de psychologie.

Diverse topics passeren de revue. Waarmee moet een onderneming die mensen aanwerft écht rekening houden? Wat werkt wel en niet om iemand met verandering te laten omgaan? Wat betekent het om een impactvolle leider te zijn? Wat is de zin en onzin van zelfsturende bedrijven waar er geen hiërarchie zou bestaan? Hoe laat je medewerkers nieuwe kennis opdoen doorheen hun loopbaan? Bestaat er zoiets als effectief coachen? Welke eigenschappen en evolutionair bepaalde motieven leiden tot welk gedrag op de werkvloer? Het zijn maar enkele vragen die Vermeren in zijn boek beantwoordt. Zijn conclusie? De mens wordt in essentie nog altijd geregeerd door oeroude, latent aanwezige drijfveren. Die bepalen mee hoe iemand zich in een bepaalde context gedraagt tegenover zijn ‘soortgenoten’. De mens, op zich noch goed noch kwaad, kan als leidinggevende, collega of hr-consultant anderen in zijn naaste werkomgeving veel schade berokkenen door die drijfveren – bewust of onbewust. Dat gebeurt zelfs veelvuldig, met veel menselijk lijden tot gevolg.

Vinger aan de pols als vakbond

Als vakbond willen we werknemers helpen bij de problemen waar zij in hun werkomgeving tegenaan lopen – mét kennis van zaken. Waardeloze theorieën die schadelijk zijn voor werknemers en voor hun motivatie (de belangrijkste bron van rijkdom in onze kenniseconomie) halen we dan ook graag onderuit. Een werknemersorganisatie is in de eerste plaats gestoeld op waarden waar vele werknemers zich achter scharen, en de nog te veel gangbare hr-nonsens kunnen we missen als kiespijn. Theorieën die wél voldoende onderbouwd zijn en een meerwaarde betekenen, introduceren we daarentegen graag mee in de duizenden organisaties waar we sociaal overleg voeren.

Om als vakbond onze doelstellingen beter te realiseren, kunnen we nieuwe psychologische inzichten aanwenden. We moeten onze expertise dus blijven ontwikkelen, met de vinger aan de pols, en verbindingen aangaan op basis van gedeelde analyses. Maar om een toekomstgerichte werknemersorganisatie te blijven, moeten we ons ook bewust zijn van de risico’s op biologisch ingebakken denkfouten, en de nodige nederigheid aan de dag leggen. De praktijk, maar ook “A Skeptic’s HR Dictionary” leert ons hoe oeverloos complex de mens en de menselijke verhoudingen in elkaar zitten. Blijven leren, blijven vragen stellen en blijven in gesprek gaan: het zijn dus allemaal noodzakelijke voorwaarden om als werknemersorganisatie stappen te zetten richting een werkrealiteit met respect voor ieders eigenheid. Persoonlijk kan ik me amper een zinvollere opdracht inbeelden.

Vermeren maakt het de lezer niet makkelijk. Het boek is bijzonder lijvig (wat op zich al een aanwijzing vormt van de gedegenheid waarmee hij een en ander dissecteert) en presenteert een resem hypotheses, stellingen, bewijzen, argumentaties en vergelijkingen. Maar de beloning is des te groter als je erin slaagt om ze volledig tot je te laten doordringen.