Wie betaalt de prijs voor goedkope vluchten?

Vliegmodel botst op zijn grenzen

Het lijstje van sociale conflicten in de luchtvaartsector kreeg er het afgelopen half jaar weer een paar stevige exemplaren bij. Ons vliegmodel botst blijkbaar op zijn grenzen, en die grenzen zijn niet enkel van sociale aard. Jan Mertens van denktank Oikos grijpt de incidenten bij Aviapartner en Ryanair aan om een pleidooi te houden voor een andere verplaatsingscultuur.

Mijn recht op goedkoop vliegen, betekent hoe dan ook een onrecht voor iemand anders.

Mertens: De sociaal-economische problemen die we de afgelopen maanden zagen, zijn het rechtstreekse gevolg van het economisch model dat in onze luchtvaart gehanteerd wordt. Datzelfde model zorgt er voor dat onze CO2-uitstoot op dramatische wijze piekt. Wie vier keer per jaar low cost wil citytrippen, mag niet blind zijn voor het feit dat iemand anders daar de prijs voor betaalt. Het in stand houden van een soort georganiseerd precariaat, is één van de gevolgen. De vernietigende impact op het milieu is een ander gezicht van hetzelfde probleem. Maar ook voor de klimaatverandering geldt dat de nadelige gevolgen ongelijk verdeeld zijn. Wij beginnen hier nu stilaan aan den lijve de meteorologische wijzigingen te voelen. Maar er zijn plaatsen op aarde waar het CO2-probleem mensen bij een strijd op leven of dood brengt. Ecologische en sociale bekommernissen gaan hand in hand, en hebben belang bij dezelfde koerswijzigingen.

Jobs versus duurzaamheid?

Kader: Nochtans zorgt vrees voor jobs soms voor terughoudendheid bij de vakbeweging om mee voor duurzaamheid te pleiten.
Mertens: Dat klopt. En voor mij is het natuurlijk makkelijk spreken: mijn job hangt er niet van af. Hier in de Leuvense regio zijn er heel wat mensen die op of rond de luchthaven werken. Zeker voor werknemers met een minder hoog opleidingsniveau biedt die activiteit heel wat kansen. De ecologische beweging moet voldoende aandacht hebben voor dat soort zorgen. Maar de oplossing kan niet zijn om duurzaamheid dan maar systematisch opzij te schuiven. Want dan zullen de gevolgen zich net zo goed bikkelhard aan de zwaksten presenteren. Ongelijkheid zet zich genadeloos door in de gevolgen van een falend milieubeleid. We hebben er dus alle gedeeld belang bij om samen het blinde concurrentiemodel met een eenzijdige focus op economische groei af te remmen.

We hebben er alle belang bij om het blinde concurrentiemodel met eenzijdige focus op economische groei af te remmen

Kader: Wat zouden in de luchtvaart concrete ma-nieren kunnen zijn om aan die rem te trekken?
Mertens: Het fiscaal gunstregime waarvan de sector geniet is werkelijk onverdedigbaar. Men pleit voor meer concurrentie, maar houdt tegelijkertijd een gigantische marktverstoring in stand. Een aangepast fiscaal beleid zou kunnen helpen om alternatieven interessanter te maken. Dat betekent niet dat we moeten wensen dat een treinticket even weinig kost als een low cost vlucht vandaag. Die prijs klopt gewoon niet, daar moeten we eerlijk durven in zijn. Het verhogen van de prijs op zich zal volgens studies trouwens niet volstaan om binnen de doelstellingen van het laatste klimaatakkoord te blijven. Er gaan ideeën op om op basis van die limieten quota toe te kennen aan sectoren en dus ook aan luchthavens, voor de hoeveelheid CO2 die hen nog toegelaten wordt.

Consumentengedrag

Kader: En dan wordt vliegen opnieuw een schaars goed, voorbehouden aan de elite?
Mertens: Op wereldschaal bekeken ís vliegen iets voor de elite: amper 10% van de mensheid heeft al eens gevlogen. Dat perspectief moeten we blijven zien. Het is onhoudbaar te pleiten voor een soort van ‘recht op goedkoop vliegen’, zonder daarbij onder ogen te zien dat we op die manier vliegen voor onze kinderen en kleinkinderen totaal uitgesloten zullen maken. Mijn recht op goedkoop vliegen, betekent hoe dan ook een onrecht voor iemand anders. Laat ons dus werk maken van een soort fair trade versie van onze luchtvaart, die rekening houdt met de échte impact op mens en milieu.

Kader: Is het realistisch te hopen dat een wijzigend consumentengedrag aan de basis zal liggen van de hoognodige veranderingen?
Mertens: Ik zie bij twintigers vandaag dingen gebeuren die me erg hoopvol stemmen. Zelf heb ik nog nooit gevlogen, en ik zal het ook nooit doen. Maar het idee van www.zomerzondervliegen.be bijvoorbeeld komt van een groep jonge mensen, die pleiten voor een andere manier van reizen. Vegetarisch eten en de bakfiets in plaats van de wagen nemen zijn hele verdienstelijke inspanningen, maar met één intercontinentale vliegreis per jaar gooi je al die moeite overboord. Bij Zomer zonder Vliegen vertellen jonge mensen verhalen over hoe bevreemdend het is in een vliegtuig te stappen en een paar uur later in een totaal ander klimaat, in een volledig verschillende cultuur aan de grond te komen. Als je toelaat dat je je gevoel van verplaatsing afstemt op de reële afstand die je aflegt, beleef je het reizen in de echte zin. Citytrippen lijkt voor mij op speeddaten: je ontdekt de oppervlakte en daar blijft het bij. In se is dat erg saai. Ik werk al erg lang in Brussel, maar de stad dient zich voor mij nog regelmatig onverwacht aan. Dompel je een week in één stad onder, in plaats vier verschillende plekken per jaar op een paar dagen te doorkruisen. Je zal veel meer verrast worden, door geleidelijk aan de échte levende stad te ontdekken.”

BIO: Jan Mertens woont in Leuven, is beleidsmedewerker inzake duurzame ontwikkeling en actief in denktank Oikos. Hij is voorzitter van de Leuvense afdeling van Groen.