OM ALLE STEMMEN AAN TAFEL TE KRIJGEN, MOETEN WE VERTRAGEN
Emmanuelle Verhagen is consultant duurzaamheid en inclusie. De voorbije periode zette die ook binnen het ACV inclusie mee op de agenda. “Inclusie is enorm belangrijk voor een vakbond. Als ‘personeelsvertegenwoordiger’ is het belangrijk om alle stemmen aan tafel te krijgen,” legt Emmanuelle uit.
Emmanuelle heeft de voorbije jaren al heel wat watertjes doorzwommen en evolueerde van succesvolle marketeer naar duurzaamheidsconsultant. Het keerpunt kwam in 2004. “Valentijnsdag van dat jaar op precies te zijn,” lacht Emmanuelle. “Ik had toen als marketeer voor Nokia in Mumbai onderzoek gedaan naar the bottom of the pyramid, de armste wereldbewoners, die moeten toekomen met minder dan 1,5 dollar per dag. De verantwoordelijk bij Nokia wilde niet geloven dat die ook gelukkig konden zijn, ondanks hun armoede. Ik was enorm geschokt door hoe hij consumenten reduceerde tot geld. Het was voor mij een eye opener. En de start van mijn nieuw verhaal waarin ik inzet op diversiteit en inclusie.”
Die termen worden vaak in één adem genoemd. Maar betekenen ze ook hetzelfde?
Verhagen: “Nee. Diversiteit is gewoon een gegeven. Statistiek. Daarrond zijn we de discussie al voorbij. Inclusie gaat over dialoog en conversatie. De oorsprong van het woord conversatie gaat heel ver terug. Het verwijst naar de versmelting van geesten. Dat is de essentie. Luisteren naar elkaar, en daaruit leren wat de ander nodig heeft. Dat zijn we wel wat verleerd. Ook in het bedrijfsleven. Human resources gaat daardoor meestal vooral over ‘resources’ en minder over ‘human’.”
In welke mate speelt je eigen achtergrond een rol in dit verhaal?
Verhagen: “Die speelt uiteraard heel sterk mee. Mijn unieke levensverhaal bepaalt wie ik ben en hoe ik het leven sta. Ik was een succesvolle man. Ruim tien jaar geleden ging ik in transitie. Ik noem me nog altijd geen vrouw, maar ook geen man. Die hokjes zijn onzin. Er is een heel spectrum tussen man en vrouw. Door mijn transitie ben ik me wel heel bewust geworden van de privileges die ik voordien had als witte heteroseksuele man. Dat merk je pas zodra je ze niet meer hebt. Voor de duidelijkheid, ik heb nog altijd veel privileges. Ik ben nog altijd wit, ik heb gestudeerd, een mooi inkomen, een dak boven mijn hoofd… Mijn transitie heeft de deur geopend naar werelden die ik niet kende, en die ook minder privileges kennen, de queergemeenschap maar ook bijvoorbeeld vluchtelingen en mensen in armoede. Ik heb mezelf op die manier ‘geherconstrueerd’. Ik heb mijn identiteit opnieuw opgebouwd.”
En nu geef je bedrijven en organisaties advies over hoe ook zij kunnen omgaan met mensen in de volle breedte van het menselijk spectrum. Wat zijn de sleutels?
Verhagen: “Inclusie betekent luisteren naar wat mensen, in al hun diversiteit, nodig hebben om zich veilig te voelen. Dat klinkt eenvoudig, maar dat is het niet. Want de eerste reflex van wie zich niet veilig voelt is zwijgen. Je hoort hen niet. Ze blijven weg van tafel. Het is verleidelijk om te blijven hangen bij de luidste stem. Maar die heeft niet noodzakelijk gelijk. Of er zijn alleszins ook andere meningen die er toe doen. Ook voor vakbonden is het van belang om je bewust te zijn van de lege stoel of de ongehoorde stem. Als vertegenwoordiger van het personeel moet je álle stemmen horen. Je moet iedereen aan tafel krijgen. Want dat leidt tot betere beslissingen, betere werkplekken. En als vakbond heb je natuurlijk ook een unieke positie. Je kan zonder bang te moeten zijn alle meningen vertolken. Net daarvoor ben je wettelijk beschermd tegen sancties.”
De vraag is natuurlijk hoe je dat doet. Hoe krijg je onuitgesproken meningen toch mee boven tafel?
Verhagen: “Dat is een heel intensief proces. De sleutel is de vraag ‘Wie heb ik nog niet gehoord?’. Inclusie is werken aan weerbaarheid. Mensen moeten zich veilig voelen om te participeren. Alleen dan krijg je niet-uitgesproken meningen toch op tafel. Dat betekent vertragen. Want in snelheid gedijen onbewuste vooroordelen heel goed. Om optimaal te werken gebruiken hersenen heel veel energie, zowat 20 tot 25% van de energie die een lichaam heeft. Als je snel wil gaan vraagt ook die snelheid energie, en vallen je hersenen terug op automatismen. Ze schakelen een stukje denken uit en vallen terug op wat ze al kennen – en dus ook op vooroordelen. Iets nieuws leren begrijpen dat je nog niet kent, vergt dus vertraging. Vergelijk het met autorijden. Dat gaat in het begin ook moeizaam en traag, omdat je hersenen nog van alles moeten leren. Maar naarmate je vordert worden dat automatismen. Maar als dan iemand je vraagt hoe je dat precies doet, autorijden, wordt het heel moeilijk om het uit te leggen.”
Vertragen is lastig. Want tijd is steeds meer een luxeproduct.
Verhagen: “Inderdaad. De tijd wordt steeds meer samengedrukt. Het is begonnen rond 1355, als ik me niet vergis. Toen is de eerste torenklok gebouwd. Dat vonden de toenmalige ‘werkgevers’ wel een goed idee, want op die manier was voor iedereen duidelijk van wanneer tot wanneer er moest gewerkt worden. Dat was nieuw. Voordien was die tijd heel rekbaar. Vanaf toen is er steeds meer druk komen staan op tijd. Het moest altijd sneller. Tenminste, in ons Westers denken. In andere culturen springen ze heel anders om met tijd en zit die veel minder structureel ingebed in al wat we doen.”
Inclusie is intussen een gekend thema. Ben je hoopvol?
Verhagen: “De jongere generatie geeft me hoop, ja. Ik merk daar een groot verlangen om te exploreren, om nieuwe wegen te verkennen. Ze maken ook fouten natuurlijk, maar ze zien alvast de noodzaak om het beter te doen. Dat al ook nodig zijn. Want we hobbelen van crisis naar crisis. Steeds opnieuw moeten we ons aanpassen aan veranderingen. En dat gaat nooit eindigen. De vinger aan de pols houden is dus meer dan nodig. En dat kan je alleen door iedereen mee aan boord te krijgen.”
Never Work Alone 2023 | Auteur: Sandra Vercammen-Jan Deceunynck | Afbeelding: Frank Temmerman