DIGITALISERING: NIET ALLES WAT TELT KAN GETELD WORDEN

Vanuit het Nederlandse Rathenau-instituut, dat zich bezig houdt met de impact van wetenschap, innovatie en technologie op de samenleving, deed Djurre Das onderzoek naar digitale monitoring.

“Algoritmen bepalen steeds meer onze leefwereld. Denk maar aan Spotify, Netflix en bol.com die voorspellen wat je leuk zal vinden en je daar gericht op aanspreken. Maar ook op het werk zijn er steeds meer instrumenten voorhanden om werknemers in beeld te brengen,” legt hij uit. “Het monitoren begint al bij de selectie van werknemers. Algoritmes scannen cv’s en software analyseert gelaatsuitdrukkingen tijdens videogesprekken. En eens je aangeworven bent, blijft het algoritme je volgen. Er kunnen screenshots genomen worden van je computer, je e-mailgedrag kan in kaart gebracht worden… Eigenlijk kan alles wat je digitaal doet gemeten worden. Het gebeurt uiteraard niet allemaal, maar in de platform-economie worden heel veel mogelijkheden ontwikkeld, die dan ook hun ingang vinden in andere sectoren.”

De technologie is er gelukkig niet enkel om te controleren. Ook om het werk makkelijker te maken of je te helpen. “Werkgevers kunnen op basis van die data ook merken dat je ongezond weinig pauze neemt, of dat je te weinig opstaat om even te wandelen. Het kan zorgen voor meer diversiteit in het selectiebeleid. De intentie is heel vaak goed, stelden we vast. Maar soms zijn er helaas ook ongewenste bijwerkingen.”

Een vaak geciteerd neveneffect is een verlies van autonomie. “In de zorg worden steeds vaker apps ingezet op de efficiëntie op te krikken. Dat is goed natuurlijk. Maar dat neemt een stukje autonomie af. Werknemers kunnen niet meer zelf verantwoordelijkheid opnemen. Hun werkplezier neemt af. Bovendien is mensenwerk moeilijk in wiskundige computerlogica te vatten,” stelde Djurre vast. “We zijn niet altijd rationele wezens. En daar gaat de technologie vaak aan voorbij.”

Belangrijk is volgens hem dat een organisatie weet wat ze wil, als ze met digitale monitoring begint. “De eerste vraag moet zijn: ‘Wat wil ik bereiken’. Want je kan álles meten. Maar wat is wenselijk? Wat is relevant? Niet alles wat telt, kan geteld worden. En niet alles wat geteld kan worden, telt,” vat hij het in boutade samen. De data die de algoritmes opleveren kunnen voor hem dus hooguit als richtsnoer dienen. “De data spreken niet voor zich. Je mag ze nooit beschouwen als ‘de waarheid’. Ook de context is belangrijk.”

Omdat digitale monitoring nooit neutraal is, pleit Djurre voor goede afspraken op alle niveaus. Over wat gemeten wordt en hoe met die data wordt omgesprongen. “Monitoring is niet nieuw. Het is er altijd geweest. Maar nu komt de controle wel heel dicht op de huid van werknemers. Soms zelfs letterlijk. Daar moet je dus afspraken over maken. Blind geloof in de technologie is wat naïef. Er kan veel. Maar de beloftes en de verwachtingen overtreffen soms de realiteit. Het kan geen kwaad een beetje kritisch te blijven tegenover dat technosolutionisme.”

Never Work Alone 2022 | Auteur: Jan Deceunynck | Foto: Shutterstock